«Η πανδημία έφερε νέα δεδομένα – norms στη ζωή μας που θα μείνουν ως παρακαταθήκη όταν φύγει. Οι αξίες μας, ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε έχει αλλάξει, οι προτεραιότητές μας, τα ταξίδια, η αναψυχή έχουν διαφοροποιηθεί» δηλώνει στο Eυρωκέρδος ο Υφυπουργός Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, Κυριάκος Κόκκινος. Σε συνέντευξη που μας παραχώρησε, μιλά για τις τεράστιες αλλαγές που επέφερε η πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση και τονίζει ότι η μεγάλη προσπάθεια για τεχνολογική αναβάθμιση θα πρέπει να συνεχιστεί. «Αυτό είναι ένα ταξίδι, δεν έχει ξεκίνημα, δεν έχει τελειωμό», τονίζει χαρακτηριστικά.

      Η πανδημία δημιούργησε εντελώς νέες ανάγκες και άλλαξε την καθημερινότητα των πολιτών. Η τεχνολογία έχει πρωτεύουσα θέση σε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Πως το βιώνετε;
Είναι γεγονός ότι η πανδημία μας βρήκε εν μέρει απροετοίμαστους αλλά ευτυχώς που υπήρχε η τεχνολογία στη διάθεσή μας. Συνέπεσε και με τη δημιουργία του Υφυπουργείου την 1η Μαρτίου και προσπαθήσαμε, με ένα ίσως όχι δομημένο τρόπο, να αξιοποιήσουμε ό,τι ήταν δυνατόν εκείνη την περίοδο για να μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε στις προκλήσεις της πανδημίας. όπως, για παράδειγμα, η υπηρεσία των SMS που μπήκε στη ζωή μας από τις 25 Μαρτίου 2020. Αναπτύξαμε υπό στενά χρονοδιαγράμματα σημαντικές υπηρεσίες για διευκόλυνση των πολιτών όπως συστήματα για ηλεκτρονική υποβολή αιτήσεων του για τα επιδόματα που είχαν σχέση με την πανδημία, όπως η πλατφόρμα του Υπουργείου Εργασίας. Θεωρώ πως ήταν ένας μεγάλος άθλος αυτό που πετύχαμε μέσα σε μόνο 15 μέρες . Ακολούθησαν πολλές και διάφορες τεχνολογικές παρεμβάσεις όπου χρειαζόταν. Μέσα στη μεγάλη κατάρα της πανδημίας, βγήκε κάτι θετικό, μιας και ξαφνικά η τεχνολογία βρέθηκε δίπλα μας ως ένας σημαντικός σύμμαχος για αντιμετώπιση των διαφόρων θεμάτων.

      H υγειονομική κρίση επιτάχυνε τους ρυθμούς ενσωμάτωσης της τεχνολογίας στις δομές και τον τρόπο λειτουργίας των πολιτών, επιχειρήσεων αλλά και του ίδιου του κράτους και των υπηρεσιών του. Πόσο έχουμε προχωρήσει σ’ αυτό τον τομέα;
Πέραν των παραδειγμάτων που έχω προαναφέρει που αφορούν την επικοινωνία του πολίτη με το Κράτος και τη διευκόλυνση που παρείχε η τεχνολογία του έδωσε, θα πρέπει να αναφερθούμε και στα σχολεία, στην τηλεκπαίδευση. Έστω με τον αδόμητο και ίσως «βίαιο» τρόπο που αυτή εισέβαλε στη ζωή μας. Παρόλο που η τηλεκπαίδευση δεν είναι σίγουρα υποκατάστατο της εκπαίδευσης με φυσική παρουσία μέσα στην τάξη, είναι εντούτοις ένα πολύτιμο συμπληρωματικό και ενισχυτικό εργαλείο. Και βοήθησε όντως αρκετά στη διασφάλιση συνέχειας στην εκπαίδευση των παιδιών μας. Ας πάμε όμως σε πιο ανθρώπινα παραδείγματα. Το γεγονός ότι σε περίοδο lockdown μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε τους φίλους μας, με τους οικείους μας, με την εργασία μας μέσω τηλεδιασκέψεων. Φανταστείτε να αφαιρέσουμε από την εξίσωση την διαδικτυακή επαφή. Πώς θα νιώθαμε ως άνθρωποι. Ας μην ξεχνάμε και τη ψυχαγωγία που προσφέρει το διαδίκτυο. Το να δεις μια ταινία, να παίξεις κάποιο ηλεκτρονικό παιχνίδια, να παρακολουθήσεις ένα αγώνα σπορ. Ειδικά οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι ήταν απομονωμένοι, ξαφνικά ανακάλυψαν ένα νέο τρόπο να επικοινωνήσουν με τα παιδιά και τα εγγόνια τους μέσα από τις διαδικτυακές κοινωνικές πλατφόρμες. Άρα η πανδημία «έσπρωξε» τους πολίτες σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς τους, επιχειρηματικές, κοινωνικές, οικογενειακές δραστηριότητες προς την τεχνολογία, η οποία λειτούργησε ως μια ασπίδα προστασίας από την πανδημία και τις επιπτώσεις της. Μπορώ να αναφερθώ σε δεκάδες παραδείγματα παρεμβάσεων που έγιναν από την Πολιτεία. Από την ηλεκτρονική εγγραφή των παιδιών στα σχολεία, την ηλεκτρονική εγγραφή των νεοσυλλέκτων, την ενδιάμεση λύση ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, και άλλα πολλά.   

      Σε ποιο βαθμό οι Κύπριοι αφομοιώνουμε αυτές τις αλλαγές και τις εντάσσουμε στον τρόπο ζωής μας;
Στην καθημερινότητα της ζωής μας όσον αφορά χρήση διαδικτύου, κοινωνικές πλατφόρμες, κλπ η Κύπρος βρίσκεται στις πιο υψηλές θέσεις στην Ευρώπη. Εκεί που τεκμεριωμένα υστερούμε, με βάση συγκεκριμένες μελέτες, είναι στη χρήση προηγμένων μέσων και εργαλείων. Όπως, για παράδειγμα, όσον αφορά τα επιχειρηματικά μοντέλα των επιχειρήσεων, την επικοινωνία με τους πελάτες, τις συναλλαγές μέσω διαδικτύου. Για παράδειγμα, στο Λονδίνο, το home delivery από την υπεραγορά ήταν κάτι που υπήρχε και πριν. Στην Κύπρο, αυτό δεν υπήρχε προηγουμένως άρα χρειαζόταν μια μεταβατική περίοδος για να προσαρμοστεί η αλυσίδα διαδικασιών που διέπει μια δραστηριότητα. Δεν είναι μόνο να παραγγείλω από το διαδίκτυο, πρέπει να υπάρχει και η παράδοση, ο μηχανισμός της ηλεκτρονικής πληρωμής, κλπ. Άρα, όσον αφορά την ένταξη των ηλεκτρονικών εργαλείων στη ζωή μας ως μέρος των συναλλαγών μας, εκεί έχουμε δρόμο να διανύσουμε, και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Παρόλο που δεν εντασσόμαστε ανάμεσα στις ηγετικές χώρες σε αυτό το θέμα, πιστεύω ειλικρινά πως θα βελτιωνόμαστε συνεχώς, παράλληλα και με τη βελτίωση στις ψηφιακές δεξιότητες των πολιτών.

      Είναι αλλαγές που ήρθαν για να μείνουν ή όταν θα επιστρέψουμε στην καθημερινότητά μας θα γυρίσουμε και στις παλιές μας συνήθειες;
Σίγουρα είναι αλλαγές που ήρθαν για να μείνουν και θα φροντίσουμε στο βαθμό που μας αναλογεί ως ευθύνη σαν Υφυπουργείο, όχι μόνο να μείνουν αλλά και να εμπλουτιστούν και να κτίσουμε σε αυτό που αρχίσαμε να κτίζουμε υπό από την πίεση της πανδημίας. Για παράδειγμα, πλέον πληρώνουμε τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις διαδικτυακά. Αυτό δεν σημαίνει ότι μόλις φύγει η πανδημία θα επιστρέψουμε στις πληρωμές στα Ταμεία περιμένοντας στις ουρές. Αν σήμερα μπήκε στη ζωή μας η ηλεκτρονική παιδεία με βίαιο τρόπο, θα πρέπει να μείνει και μετά στη ζωή μας ως ενισχυτικό και συμπληρωματικό εργαλείο στην παιδαγωγική διαδικασία των παιδιών μας. Είναι ευθύνη της Πολιτείας να διασφαλίσει αυτή τη συνέχεια και θα φροντίσουμε να το κάνουμε. 

      Ποιος είναι ο ρόλος της τεχνολογίας στις προσπάθειες για ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, μετά το πλήγμα που δέχεται;
Η ανάκαμψη της οικονομίας σε παγκόσμιο, σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο, περνά μέσα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Χωρίς αξιοποίηση των τεχνολογικών δυνατοτήτων, και όχι μόνο των ψηφιακών, αλλά και άλλων εργαλείων και επιστημών, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα μεγάλα προβλήματα και προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα. Όπως η γήρανση του πληθυσμού, το νέο οικονομικο-κοινωνικό γίγνεσθαι, η κλιματική πρόκληση, οι αλλαγές στο παγκόσμιο ισοζύγιο δυνάμεων κλπ. Σε όλα αυτά η τεχνολογία δεν είναι απλώς ένα εργαλείο αλλά είναι το εργαλείο και άλλωστε βλέπουμε ότι μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στο οποίο η Κύπρος διεκδικεί €1,4 δις, περίπου, για όλες τις χώρες που λαμβάνουν μέρος, το 20% πρέπει να είναι σε επενδύσεις σε ψηφιακό μετασχηματισμό και το 40% για βιώσιμη, πράσινη ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει έξυπνες πόλεις, μηδενικές εκπομπές, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όλα αυτά βασίζονται στην τεχνολογία. Οι χώρες οι οποίες δεν θα ακολουθήσουν αυτή την τάση, σε έκταση και ένταση, θα μείνουν πίσω. Και η Κύπρος δεν μπορεί να μείνει πίσω γιατί είμαστε ήδη από τους ουραγούς. Άρα εμείς ως Κύπρος έχουμε να κάνουμε μεγαλύτερα βήματα κατά αναλογία με άλλες γεωγραφίες αν θέλουμε να είμαστε ανταγωνιστικοί.

      Πόσο έτοιμo είναι το κυπριακό κράτος να αφουγκραστεί τις μεταβολές που προκαλεί η ψηφιακή επανάσταση και να προσαρμοστεί με τα νέα δεδομένα;
Το ερώτημα αυτό απαντάται ως εξής: Αυτό είναι ένα ταξίδι, δεν έχει ξεκίνημα, δεν έχει τελειωμό. Είναι μια συνεχής προσπάθεια για βελτίωση και αναθεώρηση υπηρεσιών, πρακτικών, διαδικασιών. Για να γίνει πραγματικότητα, πρέπει να ξεφύγουμε από το θεωρητικό επίπεδο και να ξεκινήσουμε να υλοποιούμε και μάλιστα αποτελεσματικά. Και αυτό έχουμε κάνει. Η υλοποίηση αγγίζει τέσσερις πυλώνες. Πρώτα είναι τα συστήματα και οι εφαρμογές.. Έπειτα, η τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου που είναι και αρκετά δύσκολο κομμάτι. Αν για παράδειγμα δώσω ηλεκτρονική υπογραφή και ηλεκτρονική ταυτοποίηση αλλά ο Νόμος λέει ότι στο Κτηματολόγιο πρέπει να έρθει κάποιος με φυσική παρουσία, τότε το ότι έχω την τεχνολογία έτοιμη δεν εξυπηρετεί τίποτα. Και μετά έχουμε και τις οργανωτικές δομές. Από την στιγμή που μπαίνει η τεχνολογία στη ζωή μας, οι διαδικασίες αλλάζουν και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αλλάξουμε και τις οργανωτικές μας δομές. Χρειάζεται άλλο μοντέλο λειτουργίας. Υπάρχει όμως ακόμη ένας πυλώνας, η κουλτούρα. Χρειάζεται περισσότερος χρόνος να αλλάξει η κουλτούρα και είναι και η μεγαλύτερή μας πρόκληση. Πρέπει να δουλέψεις ταυτόχρονα σε όλους τους πυλώνες για να έχεις γρήγορα αποτελέσματα, έστω και μικρά, για να δώσεις θάρρος, για να μπορέσεις να αλλάξεις την κουλτούρα. Χρειάζεται μια πολύ συγκεκριμένη προσέγγιση εκτέλεσης, όχι στρατηγική. Στρατηγικές έχουμε πάρα πολλές. Η άποψή μου είναι πως χωρίς εκτελεστικό σχέδιο θα μείνεις στην στρατηγική, όπως και τόσα χρόνια είχαμε μείνει. Τώρα υπάρχει το Υφυπουργείο, που είναι ο αρμόδιος φορέας, ακριβώς για να εκτελέσει όλα αυτά που πρέπει να γίνουν.

      Σε συνέχεια της πιο πάνω ερώτησης υπάρχουν μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που εξαρτώνται άμεσα από τη ψηφιακή αλλαγή, όπως είναι η ηλεκτρονική διακυβέρνηση σε μια σειρά από ζωτικούς τομείς, όπως η δικαιοσύνη, η υγεία η παιδεία και άλλοι.
Όπως ανάφερα και προηγουμένως, για να ενταχθεί η ηλεκτρονική παιδεία στο παιδαγωγικό μου σύστημα πρέπει να εκπαιδευτούν κατάλληλα οι παιδαγωγοί μας να προσαρμόσουν την εκπαιδευτική τους μέθοδο να αξιοποιεί την τεχνολογία. Πρέπει τα μαθήματα τα ίδια να τα επανασχεδιάσουμε με τρόπο που να είναι διαδραστικά με το παιδί. Πρέπει το διαγνωστικό και το διαγωνιστικό αντικείμενο, που σήμερα είναι να πάει το παιδί στην τάξη και να γράψει σε ένα κομμάτι χαρτί, να συμβαδίσουν με τη ψηφιακή εποχή. Αυτό για να γίνει, χρειάζεται διαφορετικές προσεγγίσεις. Και αυτό δεν σημαίνει απλά να στείλεις το χαρτί ηλεκτρονικά για να το απαντήσει στον υπολογιστή το παιδί. Αυτά είναι που αγγίζει το Υφυπουργείο. Δεν είναι μονοδιάστατα τα πράγματα. Είμαστε σύμβουλοι στο Υπουργείο Παιδείας για θέματα που άπτονται της ψηφιακής παιδείας, στο Υπουργείο Εργασίας για θέματα εργασίας, στο Υπουργείο Εσωτερικών για τα δικά του θέματα και ούτω καθεξής. Δηλαδή, λειτουργούμε ως οι Σύμβουλοι του κάθε Υπουργείου ώστε να γίνουν ακριβώς όλες αυτές οι αλλαγές σε όλα τα επίπεδα.

      Πώς προχωρά η προσπάθεια για ψηφιοποίηση κρατικών υπηρεσιών;
Όπως σας είπα υπάρχει ένας ολιστικός σχεδιασμός. Ξεκινήσαμε να τον υλοποιούμε και πιστεύω ότι σύντομα θα δούμε ακόμη περισσότερα καλά αποτελέσματα. Αλλά δεν είναι ο τελικός μας προορισμός αυτός. Αυτή είναι μόνο η αφετηρία. Πρέπει να σκεφτόμαστε πάντα μπροστά. Να σκεφτόμαστε πως θα είναι η Κύπρος το 2030. Πως θέλουμε να νιώθουν οι πολίτες μας το 2030. Να νιώθουν περήφανοι για τη χώρα τους, να ζουν σε κράτος δικαίου με αξίες, θεσμούς και κοινωνική ευημερία. Να έχουμε μια Κύπρο ανταγωνιστική. Άρα για να δημιουργήσω αυτό το περιβάλλον για να ζουν τα παιδιά μου στο 2030-2040 όπως θέλω να ζουν, τί πρέπει να κάνω εγώ σήμερα. Πρέπει πάντοτε να έχουμε ένα φάρο στη ζωή μας. Αλλιώς χωρίς φάρο πως θα προχωρήσουμε;

      Πολλαπλές είναι οι προκλήσεις που επιφέρουν οι δραστικές τεχνολογικές εξελίξεις και στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, με τις ευρυζωνικές συνδέσεις υπέρυψηλών ταχυτήτων και την τεχνολογία 5G, αλλά και η τεχνητή νοημοσύνη, το blockchain και το internet of things, αλλάζουν το τοπίο που γνωρίζουμε. Έχουμε πλάνο για όλα αυτά;
Βεβαίως υπάρχει πλάνο και για το 5G το οποίο έχουμε ήδη αδειοδοτήσει και για τις νέες τεχνολογίες, για τις οποίες έχουμε εκπονήσει μελέτες στρατηγικής αλλά με συγκεκριμένο σχέδιο δράσης το οποίο είναι υπό υλοποίηση. Υλοποιούμε παρεμβάσεις ακόμη και στο παιδαγωγικό σύστημα, μέχρι και το επίπεδο ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης, για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό του μέλλοντος, που να μπορεί να αξιοποιήσει πλήρως τις ευκαιρίες και τους ορίζοντες που ανοίγονται μπροστά του.

      Κλείνοντας αυτή την ενδιαφέρουσα συνέντευξη κ. Υφυπουργέ, ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους αναγνώστες μας;
Ο χώρος εργασίας διεθνώς αλλά και στην Κύπρο αλλάζει. Είτε σπουδάσεις δικηγόρος, είτε λογιστής, είτε γιατρός, είτε επιστήμονας ερευνητής, είτε γίνεις αποθηκάριος, o ψηφιακός αλφαβητισμός είναι κλειδί για το πορτφόλιο των γνώσεων και ικανοτήτων του κάθε εργαζόμενου. Η αγορά εργασίας αλλάζει συνεχώς. Αν δείτε την τελευταία μελέτη του παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ για το μέλλον της αγοράς εργασίας, θα δυσκολευτείτε να βρείτε έστω και ένα στα τοπ δεκαπέντε επαγγέλματα του μέλλοντος που να μην είναι γύρω από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σπρώξουμε τα παιδιά μας, να τα ωθήσουμε να ακολουθήσουν επιστήμες, τεχνολογία, μαθηματικά, μηχανική, κλπ. Ακόμη και τα παιδιά που έχουν κλίση στις τέχνες, ή θέλουν να σπουδάσουν για παράδειγμα αρχαιολογία, η τεχνολογία είναι βασικό στοιχείο όλων των σπουδών. Σήμερα ο αρχαιολόγος πρέπει να είναι και επιστήμονας γιατί η ψηφιακή τεχνολογία θα τον βοηθήσει να διεκπεραιώνει καλύτερα τη δουλειά του. Τα επαγγέλματα τα ίδια αλλάζουν. Ο λογιστής και ο δικηγόρος του χθες δεν είναι ο ίδιος με αυτόν του σήμερα, και αυτός του αύριο δεν θα έχει σχέση με τον σημερινό. Η εξοικείωση με την τεχνολογία πρέπει να ξεκινήσει από νωρίς στη ζωή όλων μας, ενώ η εκπαίδευση και η κατάρτιση πρέπει να είναι συνεχής ούτως ώστε να συμβαδίζει με τις συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις.